Бесік тәрбиесі, бесік жыры туралы. Баланы бесікке бөлеу туралы, Бесік жырлары
Бауыржан Момышұлы: «Құлағына анасының əлди əні сіңбеген баланың көкірегі керең болып қалады ма деп қорқамын…» Бесік жыры – ұлттық өнеге, дəстүр, бала тəрбиесінің бастауы. Баламен ана арасында сүт арқылы байланыс орнағандай, бесік жыры дəл солай ана …
Бесік міндетті түрде ағаштан жасалуы керек. Қандай ағаш екендігі бесік жасайтын шеберге және материалдық табылуына байланысты. Негізінен, бесіктің мынадай құрал-жабдықтары болады: жастық, мамық, жөргек, түбек, шүмек, қолдау, тартпабау т.б. Бесік жабдықтарына келсек:
Қазақ халқы шаңырақты, бесікті, табалдырықты қасиет тұтқан. Бұл үшеуін ешқашан аяқпен баспаған. Бұл үшеуі қашанда бір-бірімен ұштасып жатады. Осынау үш зат қатты тозып, тым ескірген кезде де аяқтың астына тастамай, өртеп, күлін жерге көміп тастаған. Неге? Өйткені кез-келген үй табалдырықтан басталады, отыңның басы сол табалдырықтан бастау алады. Бесік — киелі мүлік. Қазіргі күнде қолданылмай бара жатқаны …
Әлди, әлди, ақ бөпем, Ақ бесікке жат, бөпем! Жылама, бөпем, жылама, Жілік шағып берейін, Байқұтанның құйрығын Жіпке тағып берейін.
Бөбек бөлеу (Ана жыры) Бөл-бөл бөбек, бөл, бөбек, Бөлейін бері кел, бөбек. Бедерлі бесік, төрт есік, Төгілте салдым төр төсек. Бөпешім-бесік отауың, Отауыңа кір бөбек.
Бесік жырының бұл нұсқасы белгілі жазушы-этнограф Сейіт Кенжеахметұлының «Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» кітабында жарияланған. Көп жерлері бесік жырының басқа да нұсқаларындағы қатарларға сай келеді.
Әлди-әлди, ақ бөпем, Ақ бесікке жат бөпем! Жылама, бөпем, жылама, Жілік шағып берейін, Көк ала иттің құйрығын Жіпке тағып берейін!
Әй-әй бөпем, әй бөпем. Ән айтайын, бал бөпем. Ән тыңдағын келсе егер, Және айтайын, жан көкем… Бөпем менің ай ма екен? Шекер ме екен, бал ма екен? Ойнақтап бір бәйгеден Озып келер тай ме екен?! Тас бұлақтар тауда екен,
Әлди, әлди, ақ бөпем, Ақ бесікке жат бөпем. Жылама, бөпем, жылама, Жілік шағып берейін, Байқұтанның құйрығын Жіпке тағып берейін, Әлди, әлди, ақ бөпем… Бесік жыры баланы бесікке бөлегенде тынышталуы үшін, ертерек ұйықтауы үшін айтылатын жыр. Бұдан бөлек, бесік жырының баланы тәрбиелеудегі тәрбиелік маңызы өте зор. Бесік жыры қазақ халқынан басқа әлемнің басқа да халықтарының фольклорында …
